Część I. Analiza regionalna wsi Sokolniki
1. Opis stanu istniejącego i wybranych kierunków rozwoju gminy
1. Informacje ogólne o Wsi i Gminie
Sokolniki, liczące 1973 mieszkańców, zlokalizowane są w południowo-zachodniej części gminy Gorzyce.
W strukturze administracyjnej Gmina Gorzyce jest zlokalizowana w województwie podkarpackim w powiecie tarnobrzeskim. Graniczy ona bezpośrednio z miastami Tarnobrzeg i Sandomierz. Miejscowość, będąca siedzibą władz gminy, leży 20 km na zachód od Stalowej Woli – drugiego pod względem wielkości miasta w województwie. Gmina ma charakter miejsko-wiejski.
1.1. Wieś Sokolniki na tle Gminy Gorzyce i województwa podkarpackiego
Mapa nr 1. Lokalizacja Gminy Gorzyce na tle województwa podkarpackiego
Mapa nr 2. Lokalizacja Gminy Gorzyce na tle powiatu tarnobrzeskiego
Mapa nr 3. Sokolniki na tle Gminy Gorzyce
Rys historyczny
Cały obszar ziemi leżący w widłach Wisły i Sanu zajmowała w dawnych czasach Puszcza Sandomierska, zwana też Kotliną Sandomierską, po której do dzisiaj zachowały się resztki lasów w powiecie tarnobrzeskim, niżańskim i kolbuszowskim. Puszcza wskazuje na dawne ślady życia ludzi; byli to Prasłowianie, a w czasach historycznych sandomierscy Lędzianie.
Za pierwszych Piastów ludność miejscowa prawdopodobnie najliczniej zaludniała puszczę naprzeciw Sandomierza, jako spełniająca pewne posługi na rzecz tamtejszego dworu. Tak więc w pobliżu grodu powstawały z osadzonej przez księcia ludności niewolnej – osady mające zapewnić mu stałe zaopatrzenie załogi w żywność, odzież, broń oraz pieczę nad końmi i bydłem, hodowanym dla pożywienia załogi.
W połowie XII wieku za panowania księcia Henryka Sandomierskiego powstała w puszczy sandomierskiej jeszcze jedna osada służebna jaką były Sokolniki, hodujące dla tego księcia sokoły do polowania. Jej powstanie datuje się na rok 1191, kiedy to nazwa ta pojawiła się w historii pisanej, w tzw. Kodeksie Dyplomatycznym Małopolski, ale wykopaliska archeologiczne prowadzone na terenie wsi dowodzą, że istniała ona znacznie wcześniej, bowiem odkryte cmentarzyska pochodzą z czasów Kultury Łużyckiej.
O tym, że takie osady łowców w puszczy zakładano wspomina kronikarz Gall Anonim i podaje, że Bolesław Chrobry sprowadził do Polski łowców rozmaitej narodowości, którzy chwytali mu wszelką zwierzynę, a Jan Długosz w Komentarzach o Ziemi Sandomierskiej wspomina o dwunastu kmieciach, karczmie, kościele i folwarku na Tarnowie w Sokolnikach.
Pierwsza lustracja królewszczyzn starostwa sandomierskiego z lat 1564 – 65 wspomina o dwu stawach rybnych w Sokolnikach, które dostarczały ryb do sandomierskiego zamku.
Słuszność powstania osad łowieckich potwierdza także kolejna lustracja królewszczyzn starostwa sandomierskiego z roku 1569 oraz inwentarze z lat 1578 i 1586, które jeszcze w tym czasie wyliczają na terenie Sokolnik dwóch łowców – hodowców sokołów dla książąt sandomierskich.
Stosunki między ludnością wiosek królewskich, w tym i Sokolnik a starostwem sandomierskim nie były najgorsze. Ludność nie obciążona zbytnio robocizną pańszczyźnianą na folwarkach mając możność wykupienia się od pańszczyzny mogła stosunkowo łatwo wypełniać swe zobowiązania, stąd nie zachodziła potrzeba wymuszania danin. Zarówno sołtysi jak i łowcy mogli zanosić skargi na miejscowa administrację starościńską nawet do królów, stykając się z nimi bezpośrednio podczas polowań.
Często przebywał tu Kazimierz Wielki. Polował też w roku 1410 i 1433 Władysław Jagiełło. Król Władysław Warneńczyk przywilejem z roku 1443 zwolnił łowców z Sokolnik: Stanisława Karę i Jana Marca od wszelkich danin w zamian za obowiązek stawiania się przy królu do łowów. Podobnie w roku 1478 Kazimierz Jagiellończyk zwolnił sołtysa z Sokolnik – Wojciecha Dula – od obowiązku brania udziału w wyprawach wojennych. Przywilej ten zatwierdził w roku 1596 król Zygmunt III Waza, prawdopodobnie w czasie przebywania tu na polowaniu. Król Zygmunt Stary osobnym przywilejem zapewnił dożywotnie użytkowanie 20 barci pszczół w lasach królewskich bez uiszczania daniny miodowej – Michałowi Kaliście – łowcy poprzedniego króla Aleksandra.
O oddaniu dla władzy królewskiej ludności puszczańskiej świadczy fakt, że kiedy Stefan Czarnecki na wiosnę 1656 roku zwrócił się tajnym uniwersałem do sołtysów wsi królewskich, w tym do sołtysa w Sokolnikach, ludność puszczańska na czele z sołtysami w dniu 10 marca tegoż roku uderzyła na oddziały szwedzkie osłaniające budowę mostu na Wiśle w Nadbrzeziu. Rozgromiła je i w ten sposób nie dopuściła do zbudowania mostu na skutek
czego król szwedzki, gdy nadciągnął ze swoimi wojskami pod Sandomierz, osaczony został w widłach Wisły i Sanu.
Po pierwszym rozbiorze Polski dobra królewskie w Puszczy Sandomierskiej przeszły na własność austriackiego skarbu, tzw. fiskusa albo kamery. Dotychczasowym posiadaczom pozostawiono je w dożywocie na mocy konwencji Rzeczypospolitej z rządami zaborczymi. Wreszcie w roku 1835 rząd austriacki zdecydował się na ostateczną sprzedaż dóbr kameralnych; wioski: Sokolniki, Jamnica, Grębów, Wydrza z Jeziórkiem i Nadbrzezie kupił Jan Roch – Dolański.
Mimo nieznacznej poprawy sytuacji prawnej włościan rząd austriacki doprowadził do pogorszenia ich stanu ekonomicznego; ustawiczne wojny prowadzone przez Austriaków spowodowały nałożenie na ludność, w tym i na chłopów, podwyższonych podatków oraz dokonywanie obowiązkowego poboru rekruta do wojska austriackiego.
W roku 1777 generalnym leśniczym starościńskim z siedzibą w Sokolnikach był Jan de Falkenfeld -Cienciewicz, a w roku 1785 akta wymieniają Franciszka Raróg – Kosiarskiego komisarzem i plenipotentem starostwa sandomierskiego.
Sołectwo w Sokolnikach jeszcze przed pierwszym rozbiorem Polski było w posiadaniu Ignacego Skarbka – Borowskiego, który sprzedał je bądź zastawił Janowi de Falkenfeld – Cienciwiczowi, nadleśniczemu kameralnemu od roku 1783 w Sokolnikach, a po śmierci tegoż w roku 1803 prowadzili o rzeczone sołectwo długotrwały spór w sądzie dominikalnym w Mokrzyszowie wspomniany już Borowski z Maciejem Kubiczem – jednym ze spadkobierców Cienciewicza.
W roku 1786 tutejsza ludność doświadczyła głodu, w dużej mierze spowodowanego ogromnym wylewem Wisły i Sanu; zalane zostały nie tylko nadbrzeżne wsie leżące nad tymi rzekami, ale także sąsiadujące z Trześniówką i Łęgiem aż po Stale, Żupawę i Sokolniki. Kolejna wielka powódź nawiedziła te okolice w roku 1813.
Utworzenie w 1855 r. urzędów powiatowych spowodowało ogłoszenie w roku 1856 tymczasowego postanowienia o urządzeniu gmin (gromad). Taka gmina miejscowa postała wówczas w Sokolnikach. Na czele stał wójt z przysiężnymi; do niego należał zarząd majątkiem gminnym.
Wprowadzenie samorządu krajowego, powiatowego i gminnego było w owym czasie przełomem w stosunkach wewnętrznych w Galicji, bowiem z tą chwilą zaczął się okres postępu i rozwoju gospodarczego i kulturalnego życia wsi i miasteczek, co nie ominęło także Sokolnik. W 1880 r. powstała Ochotnicza Straż Pożarna, zaś na przełomie lat 1910/11 – Kółko Rolnicze z Kasą Stefczyka. W 1932/33 r. zawiązuje się Koło Gospodyń Wiejskich na bazie kółek rolniczych; w latach 1935/36 rozpoczyna działalność Stowarzyszenie Młodzieży Katolickiej Męskiej i Żeńskiej oraz Akcja Katolicka jako stowarzyszenie dla dorosłych.
Kroniki odnotowują, że w 1937 r. we wsi pojawiło się pierwsze radio, a tuż przed wybuchem wojny rozpoczęto rozbudowę szkoły, którą pożar strawił w czasie działań wojennych.
Po wojnie i odbudowaniu szkoły, w 1948 r., przeprowadzono pierwszy kurs w ramach walki z analfabetyzmem, a w 1950 r. założona została biblioteka z pierwotnym księgozbiorem w liczbie 715 pozycji.
W latach 1954/55 usiłowano, na fali propagowania ideologii socjalistycznych, utworzyć tu spółdzielnię produkcyjną, ale na usiłowaniach ten plan się zakończył; spółdzielnia nie powstała. Sukcesem zakończył natomiast działalność Komitet Elektryfikacyjny, powstały w lutym 1957 r., bowiem rok później prace nad elektryfikacją wsi zakończono.
Warto także wspomnieć o rozpoczęciu w 1962 r. budowy remizy strażackiej oraz o utworzeniu cztery lata później Ludowego Zespołu Sportowego. Ważnym wydarzeniem było rozpoczęcie melioracji gruntów w 1970 r., których scalenie nastąpiło w latach 1971/72. W tym czasie droga Trześń – Grębów – Stacja otrzymała asfaltową nawierzchnię.
Wieś Sokolniki już w 1326 roku należała do kapelanii, a następnie do parafii w Trześni; stan ten trwa do dziś.
Gmina Sokolniki funkcjonowała do roku 1934; następnie po utworzeniu gminy zbiorowej w Trześni weszła w jej skład. Od 1950 (1954) r. po powstaniu Gromadzkiej Rady Narodowej w Trześni stała się jej częścią i stan ten trwał do 31 grudnia 1972 r. Od 1 stycznia 1973 r. jako sołectwo należy do gminy Gorzyce.
WYBITNE POSTACIE HISTORYCZNE SOKOLNIK
-
Feliks Rękas – gospodarz z Sokolnik, zwolennik ks. Stojałowskiego, niestrudzony bojownik o ideę ludową, założyciel i naczelnik straży pożarnej w Sokolnikach, wielki patriota. Zawsze nawoływał chłopów do powstania , do walki o wolność Polski. Nie mogąc doczekać się tego powstania wyjechał do Ameryki i tam jako ochotnik wstąpił do wojska amerykańskiego, by nauczyć się walczyć. Tam też w czasie pierwszej wojny światowej został kapitanem.
-
Jan Robak – chłop z Sokolnik, kandydował na posła do Sejmu galicyjskiego, należał do Koła Włościańskiego w radzie Powiatowej Tarnobrzeskiej i był odpowiedzialny za drogi.
Niniejszy rys historyczny został opracowany na podstawie materiałów przekazanych przez emerytowanego nauczyciela i wielkiego miłośnika historii mgr Benedykta Budziłło. Składamy mu serdeczne podziękowanie za okazaną pomoc.
1.3 Inwentaryzacja istniejących zasobów służąca ujęciu stanu rzeczywistego
1.3.1 Demografia
Według danych GUS na koniec 2005 roku gmina liczyła 13778 mieszkańców, z czego 1955 to mieszkańcy Sokolnik, co stanowi 14,2% mieszkańców Gminy.
Miejscowość Sokolniki na koniec października 2007 liczy 1973 mieszkańców.
Sytuację demograficzną w miejscowości w latach 2001 -2007 przedstawiają poniższe tabele:
Tabela 1. Struktura ludności
Wyszczególnienie |
Liczba ludności |
||||||
2001 |
2002 |
2003 |
2004 |
2005 |
2006 |
2007 |
|
Sokolniki |
1974 |
1958 |
1947 |
1955 |
1957 |
1962 |
1973 |
Tabela 2. Struktura ludności wiekowo
Lp. |
Wyszczególnienie |
Liczba |
Struktura % |
W tym kobiety |
% udział kobiet |
1. |
Dzieci w wieku do 0 do 6 |
143 |
7,3 |
79 |
55,2 |
2. |
Dzieci w wieku od 7 do 15 |
229 |
1,7 |
121 |
52,8 |
3. |
Młodzież w wieku od 16 do 20 |
174 |
8,9 |
83 |
47,7 |
4. |
Dorośli w wieku od 21 do 29 |
310 |
15,8 |
146 |
46,1 |
5. |
Dorośli w wieku od 30 do 49 |
506 |
25,8 |
242 |
47,8 |
6. |
Dorośli w wieku 50 lat i więcej |
593 |
30,3 |
332 |
55,9 |
RAZEM |
1955 |
100 |
1003 |
51,3 |
1.3.2 Potencjał gospodarczy
Struktura gospodarki jest skutkiem wieloletnich dążeń ludności do pracy w okolicznych dużych przedsiębiorstwach zlokalizowanych zwłaszcza w Tarnobrzegu,
Stalowej Woli, Sandomierzu i Gorzycach. Przez wiele lat miejscowa ludność łączyła tę pracę z gospodarką na roli. Te wieloletnie ciążenia stały się od drugiej połowy lat 90-tych, źródłem poważnych problemów strukturalnych. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w całej Gminie Gorzyce wynosi 999 osób (w tym 606 kobiet), z czego bez prawa do zasiłku pozostaje 886 osób (w tym 558 kobiet). Dominującą grupą bezrobotnych stanowią ludzie w wieku 25 -34 lata.
Struktura bezrobocia według wykształcenia w Gminie Gorzyce przedstawia się następująco:
- wyższe: 5,90%
- średnie: 32,43%
- zawodowe: 34,83%
- pozostałe: 26,82%
Zwolnienia grupowe z firm wymienionych miast - w pierwszej kolejności dotknęły dojeżdżających pracowników - spowodowały również wzrost bezrobocia ukrytego. Powyższe jest główną przyczyną rosnącego zubożenia i spadku stopy życiowej ludności.
Należy podkreślić przy tym, że prawo do zasiłku z roku na rok przypada coraz mniejszej liczbie bezrobotnych.
Osoby posiadające znaczne kwalifikacje i pozostające jednocześnie bez pracy stanowią naturalne, potencjalne zasoby do rozwoju przedsiębiorczości.
Obecnie w skutek tych procesów podstawowym źródłem utrzymania jest rolnictwo, pomimo iż nie posiada ono na obszarze miejscowości zbyt dogodnych warunków naturalnych. Łącznie funkcjonuje około 300 gospodarstw rolnych.
Dochodowość zdecydowanej większości gospodarstw jest niedostateczna.
Generalnie należy stwierdzić, że gospodarstwa są niedoinwestowane, dysponują zamortyzowanym majątkiem, nie mają możliwości akumulacji kapitału. Otoczenie rolnictwa jest nierozwinięte. Lokalna baza przetwórstwa rolno - spożywczego jest niedostateczna.
Również sektor przedsiębiorczości jest rozwinięty w stopniu niedostatecznym.
Tabela 3. Nowo rejestrowane podmioty gospodarcze
Wyszczególnienie |
Nowo rejestrowane podmioty gospodarcze |
||||||
2001 |
2002 |
2003 |
2004 |
2005 |
2006 |
2007 |
|
Liczba |
11 |
18 |
9 |
14 |
|
|
|
Tabela 4. Ilość działających podmiotów gospodarczych
Lata |
2000 |
2001 |
2002 |
2003 |
2004 |
2005 |
2006 |
2007 |
Ilość podmiotów |
30 |
36 |
41 |
78 |
52 |
|
|
|
Tabela 5. Liczba przedsiębiorstw w wybranych branżach
Branża |
Ilość |
Elektryczna |
4 |
Budownictwo |
12 |
Transport |
10 |
Handel |
15 |
Inst. –san., co, gazowe, handel art. przemysł. |
5 |
Stolarstwo |
3 |
Gastronomia |
3 |
Edukacja |
1 |
Kancelarie prawne |
1 |
Usługi medyczne |
2 |
Zakład pracy chronionej |
1 |
Przedsiębiorstwo wielobranżowe – prod. paliw |
1 |
Tabela 6. Struktura handlu
Ilość sklepów ogółem |
Prywatnych |
Spółdzielczych |
6 |
4 |
2 |
Słabą stroną niemal wszystkich małych i średnich przedsiębiorstw, jest ich niski poziom technologiczny oraz niewielkie możliwości ekonomiczne. Ze względu na brak kanalizacji nie spełniają one także standardów ochrony środowiska.
1.3.3 Edukacja
Bazę wychowawczo oświatową w miejscowości Sokolniki stanowią: szkoła podstawowa, gimnazjum publiczne oraz przedszkole.
Tabela 7. Warunki lokalowe szkół
Szkoły podstawowe |
Liczba |
Liczba |
Liczba sal |
Szkoła Podstawowa im. ks. |
164 |
13 |
7 |
Razem |
164 |
13 |
7 |
Gimnazja |
|||
Gimnazjum im. ks. Jana Twardowskiego w Sokolnikach |
183 |
15 |
7 |
Razem |
183 |
15 |
7 |
Mieszkańcy mogą również korzystać ze zbiorów Filii Biblioteki Publicznej, Domu Kultury oraz świetlicy znajdującej się w remizie OSP.
1.3.4 Atrakcje przyrodnicze, kulturowe
Przyroda
Sokolniki, jak i całe województwo podkarpackie, w porównaniu z innymi regionami kraju, ma stosunkowo dobrze zachowane środowisko przyrodnicze.
Na terenie miejscowości jest 815 ha lasów. Są to lasy mieszane z dominacją sosny o siedlisku borów świeżych i wilgotnych, a podszyt stanowią brzoza i leszczyna. W lasach występuje zwierzyna łowna. Nad rzeką Lęg stwierdzono ślady działalności bobrów. Na terenie miedzywala znajdują się miejsca gniazdowania chronionych gatunków ptaków. Na terenie miejscowości Sokolniki występują gleby bielicowe oraz kopaliny żwiru i piasku.
1.3.5 Turystyka i sport
Turystyka
Pomimo istniejących walorów naturalnych i kulturowych oraz bezpośredniego sąsiedztwa Sandomierza miasta o historycznym znaczeniu, turystyka nie odgrywa istotnej roli w rozwoju miejscowości Sokolniki jest to jednak patrząc w przyszłość gałąź gospodarki, która będzie się intensywnie rozwijać.
Sport
Na terenie miejscowości Sokolniki działa LZS „Sokół – Sokolniki” składający się z dwóch drużyn.
1.3.6 Infrastruktura
Mieszkalnictwo
W miejscowości Sokolniki podstawową formą budownictwa jest budownictwo tradycyjne. Głównie są to domy mieszkalne.
O poziomie warunków mieszkaniowych decyduje wiele różnorodnych czynników między innymi:
- stan zasobów mieszkaniowych,
- liczba gospodarstw domowych,
- sytuacja demograficzna,
- zamożność społeczeństwa.
Tak, więc poważne problemy występują także w budownictwie. Przyczyną tego stanu rzeczy są:
· wysokie koszty budowy,
· niskie dochody mieszkańców,
· ograniczone środki finansowe gminy, której nie stać na realizację budownictwa komunalnego.
W zasobach mieszkaniowych Sokolnik jest 300 gospodarstw.
Infrastruktura drogowa
Sokolniki posiadają stosunkowo dobre położenie komunikacyjne. Na sieć dróg składają się drogi powiatowe i gminne. Łączna sieć dróg na terenie miejscowości Sokolniki wynosi 15,26 km, w tym o ulepszonej nawierzchni 14,5 km.
Tabela 9. Sieć dróg
Lp. |
Numer |
Nazwa drogi /relacje / |
Ogółem (km) |
O nawierzchni |
Drogi powiatowe |
||||
1 |
Nr 1090R |
Trześń – Grębów |
6 |
6 |
2 |
Nr 1091R |
Sokolniki – Orliska |
2 |
2 |
Drogi gminne |
||||
1 |
100146R |
Sokolniki – Furmany |
2 |
2 |
2 |
100147R |
Górki – Olszynki |
1,28 |
1,28 |
3 |
100148R |
Górki – Las |
1,16 |
0,4 |
4 |
100140R |
Sokolniki – Młynarska |
0,8 |
0,8 |
5 |
100141R |
Zastawie |
0,84 |
0,84 |
6 |
100144R |
Pasternik |
0,34 |
0,34 |
7 |
100142R |
Wytrząska |
0,35 |
0,35 |
8 |
100143R |
Saskie Góry |
0,40 |
0,40 |
TŁUMACZ JĘZYKA MIGOWEGO W URZĘDZIE GMINY
Osoby niesłyszące przy załatwianiu administracyjnych spraw mogą skorzystać z pomocy tłumacza migowego.
Wystarczy zgłosić chęć skorzystania z tej usługi 3 dni przed planowaną wizytą w Urzędzie Gminy osobiście lub korzystając z pomocy osoby trzeciej dzwoniąc pod numer (15) 8362 075, a także wysyłając faks pod numer (15) 8362 209 oraz e-maila na adres: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.